2000’li yılların başlamasıyla dünyada bir değişim başladı. Bu değişim eskiden yaşanan değişimlerden farklı oldu. Fordizmden yalın üretim modeline geçiş anına benzemiyordu. Milenyum denilen yeni bin yılda değişim kesindi, ama kimse neyin nasıl değiştiğinin farkında değildi.
NFT: Taşınmaz Dijital Varlıklar
Kendisini hissettirmeden içten içe her şeyi değiştiren bin yıl hızını artırarak devam ediyor. 2000’lerin başında 146 ile internete bağlanırken 2021 yılında dijital ortamda yer alan bir fotoğraf 69 Milyon dolara satıldı.
21 yılda gelinen noktayı düşününce neler değişebilir ki daha? Tüm bu değişimler bir ihtiyaçtan dolayı mı ortaya çıkıyor yoksa başka bir şey mi? Bir insan niye bir sanat eserine hem de dijital ortamda rahatça çoğaltılabilen bir esere 69 milyon verir ki?
İnsanlık tarihine baktığımızda aletlerin keşfi, ardından buharlı makinaların icadı, devamında elektrikli makinaların üretime dahil edilmesi, çok önemli gelişimlere olanak sağladı. 90’lardan sonra internetin hayatımıza girmesiyle dijitalleşme daha önceden görmediğimiz değişimlere zemin hazırladı.
Yuval Noah Harari’nin tespitine göre tarımda 1900’lere kadar istihdam oranı %90’lardayken elde edilen verim ile sadece o bölge yararlanabiliyordu. Bunun yanında şu an %1,5’lar seviyesinde olan tarım istihdamından elde edilen verimle dünyanın her yeri aynı tazelikteki gıda ile faydalanabiliyor.
Peki ne ara bu noktaya geldik? Dijitalleşme ne ara bu kadar boyut değiştirdi? Elektronik posta internet ortamında iletişim kurmamızı sağlarken, dijital para ile kredi kartı bilgisi girmeden bir tıkla güvenli alışveriş yapma imkânı bulduk. Şimdi ise dijital sanat gündemimize girdi. Twitter CEO’su Jack Dorsey, ilk attığı twiti bu şekilde satarak dijital sanat akımını başlatanlar arasına girdi.
NFT Nedir?
NFT nedir sorusuyla başlarsak, İngilizce non-fungible token kelimelerinin baş harflerinden oluşuyor. Evrim Ağacı, Türkçesini benzeri olmayan bir dijital nesnenin maddi karşılığı manasında Gayri-Misli Jetonlar kelime grubunu tercih etmiş. Buna benzer ben de NFT’nin Türkçesi olarak Taşınmaz Dijital Varlıklar olarak kullanmanın daha uygun olacağını düşünüyorum.
Buradan hareketle, NFT için dijital ortamda yer alan her türlü içeriğin bir sahibi olduğunu gösteren ve bundan telif hakkı kazanmayı sağlayan bir dijital sanat faaliyeti diyebiliriz.
Dijitalden önce, sanatsal anlamda üretilen tüm eserlerin bir sahibi olduğu vakıf vb. yapılar sayesinde belirlenirdi. Bunun dışındakiler ise anonim olarak kaldı. Örneğin, atasözü olarak ifade edilen cümlelerin kime ait olduğunu bilmiyoruz.
Bunun bir benzeri de dijital ortamlar için geçerli. Bir twitte geçen bir cümle ya da instagram üzerinden paylaşılan bir fotoğraf ve bunun gibi tüm içerikler aslında dijital sanat açısından bir değeri var. Özgün paylaşımı yapan kişi açısından telif hakkı var.
Dijital Ortamda Telif Hakkı
Eser sahibi, üzerine klasik olarak bir imza atarak kendini gösterse de bu çok kolay bir photoshop çalışmasıyla kaldırılabiliyor. Bu da eserin anonimleşmesine sebep oluyor. Sonrasında eser kıymet değer bir eser olsa da anonim olarak sosyal medyada bolca paylaşılıyor. Eser sahibi benim diyesiye kadar eser kamuya mal olmuş olabiliyor.
Dijital Ortamda Paylaşılan İçeriğin Sahibi Belirlenebilir mi?
Peki bu durumda eser sahibi ne yapıyor? Malumunuz geçmişte blog ya da forum sitelerinde karikatür paylaşanlar hakkında karikatüristler dava açıyor. Davanın konusu telif hakkını ihlal etmek. Davalılar mağdur olduklarını ifade ediyorlar ama kanun telif sahibine bir takım haklar sunuyor. Sonrasında hak talep edebileceğini ifade ediyor. Ne kadar kamuya mal olsa da eser sahibi, eserin kendisine ait olduğunu ispatlayabiliyor. Bu durumda yüklü miktarda tazminat bedelleri ödemek zorunda kalanlar olabiliyor. Peki ispat edemeyenler ne yapıyor?
NFT ile Dijital Bir Eser Elektronik Olarak İmzalanabilir
İşte tam burada NFT, bunun önüne geçmeye yardımcı olabilecek bir altyapı sunuyor. Dijital ortamda üretilen bir eseri NFT ile dijital imzayla imzalayarak, telif hakkını hızlı bir şekilde satabilme imkânı sunuyor. Bu satış işlemi sırasında, geleneksel para birimleri değil de dijital para kullanılıyor. Haliyle tüm işlemler, altyapıyı güvenli ve güçlü kılan blok zincir teknolojisi üzerinden yapılıyor.
NFT sayesinde dijital dünyadaki tüm özgün içerikler maddi bir kıymet oluşmasına neden olacak. Bu da bir merkeziyetçi sistemden bağımsız bir ekonominin oluşmasını sağlayacak. Bu da dijital koleksiyoner diye bir kavramın doğmasına meydan verecek. Paranın akış yönünü değiştirecek.
NFT İlk Defa 2014’te Hayat Buldu
Tarihsel açıdan NFT’ye bakıldığında, ilk defa 2012 yılında konuşulmaya başlandığı görülüyor. Colored Coins isimli bir kripto para birimi algoritmasını oluştururken karşılığında bir dijital varlık gösterilmesini öngörüyor. Başlangıçta bitcoin kodlaması buna izin vermese de Colored Coins tarafından tartışıldı. Bu sayede dijital varlıklar blok zincir içerisinde dağıtık veritabanlarında kayıt altına alınabilecekti.
Sonunda 2014 yılında Counterparty bu sistemi uygulamak için kuruldu. Bunun üzerinden bir çok efsaneleşmiş dijital karakterler dijital ortamda kayıt altına alındı ve benzersiz hale getirildi. Bunlardan en popüleri kurbağa surat Rare Pepe kartları. Kullanıcılar, Rare Pepe karakteri ile oluşturdukları özgün kartları internet üzerinden resmi Rare Pepe klasörüne yüklerler. Özgün ve nadide bir eder kabul edilen kartlar satışa sunulur ve üreticilere sahiplik sertifikası verilir. Tüm bunlar blok zincir veritabanına kaydedilerek kartları ücretsiz paylaşmayı engellemiş olur. Yani dijital olarak imzalanmış olurlar. Bu sayede dijital imzaya sahip olamayanlar kullanamazlar.
NFT Ne Demek Oluyor?
Tabi ki tüm bu sistem bunun için değil. Dünyada popülizm ön plana çıkarken, demokratik devletler teknoloji üzerinden dijital egemenlik fikirlerini değerlendiriyor. Bu da bazı bireylerin merkeziyetçi sistemden çıkma isteğini oluşturuyor. NFT, bu merkeziyetçi sistemden çıkarak bireylerin uçtan uca bir blok oluşturmasını olanak sağlayacak.
2000’lerin ilk yıllarında bazıları yakın dünyayla organik olarak dijital ortamda bağ kurdular. Bu bağı “level kasılan online oyunlar” üzerinden yaptılar. Oyun karakterleri belli seviyeye çıkaran oyuncuların çok para harcadıkları, bazı karakterlerin çalındığı günlerdi. Hatta bu oyunlar yüzünden cinayet işlendi iddiaları bile atıldı.
Bu yöntemle büyüyen bir nesil artık, attığı twitten, çektiği fotoğraftan, yaptığı giften maddi gelir elde etmek istiyor. Bunu yaparken aynı o oyunlarda olduğu gibi oyuna ait para birimi gibi dijital para ile işlem yapıyorlar. Eskiden birilerinin hazırladığı algoritmaları üzerinden işlem yapan oyuncular, artık kendi algoritmalarını kuruyorlar. Bu algoritmalar üzerinden kendilerine ait bloklar içerisinde hareket ediyorlar.
NFT Sonrası Bizi Ne Bekliyor?
NFT ile bir takım dijital içerikler nft marketplace içerisinde kripto paralar ile satılmaya başlandı. Bunun ötesinde marketlerle entegre çalışan sosyal medya uygulamaları ile karşılaşmamız yakın diyebiliriz. Örneğin, twitter, kullanıcılarına bülten yayıncılığı üzerinden ücretli yayıncılık yapma imkânı sunan yeni bir özellik üzerinde çalışıyor. Bunun yanında twitterda gördüğünüz bir twiti paylaşmak istediğinizde o twitin sahibi sizden çok cüzi bir para isteyebilir. Cüzi dediğim, 0,0001 bitcoin kadar. Bu şekilde twitter kullanıcıları twitlerini taşınmaz dijital varlıklar haline getirebilecekler.
Dijital Okur-Yazarlık Önemli
“Değişmeyen tek şey değişim” ifadesi artık klişeleşti ama uygulamada yerini hala koruyor. Bu değişim olurken geride kalmamak için okur-yazarlık önemli. Bankacılığın yaygınlaşmasıyla finans okur-yazarlığı kavramı ön plana çıktığı gibi artık dijital okur-yazarlık önem arz etmekte. İstediğiniz seviyede okul bitirin, diplomanız olsun dijital okur-yazarlık elde edememiş bireyler arkada kalacağı muhakkak.
Eskiden çağ dediğimizde yüzyıllar söz konusuydu. Şimdi ise on yıllara hatta yıllara düştü diyebiliriz. Bu açıdan, bizi bekleyen şeylerin gelmesini beklemeden bizim onlara gitmemiz bir sonraki çağa hızlı adapte olmamızı sağlayacaktır.
